تفاوت شیردوشی سنتی و صنعتی را با بررسی مزایا و معایب هر دو روش مقایسه کنید.

شیردوشی یکی از مهم‌ترین مراحل تولید شیر است که می‌تواند به صورت سنتی یا صنعتی انجام شود. تفاوت شیردوشی سنتی و صنعتی یکی از موضوعاتی است که لازم است دامداران نسبت به آن توجه داشته باشند و با مقایسه مزایا و معایب هر دو روش شیردوشی سنتی و صنعتی بهترین روش را بر اساس شرایط خود انتخاب کنند.

به‌صورت کلی شیردوشی، فرآیندی است که طی آن شیر از پستان دام خارج می‌شود. این فرایند به دو صورت روش شیردوشی سنتی و صنعتی انجام می‌شود. شیردوشی سنتی از گذشته تاکنون با استفاده از روش‌های دستی انجام می‌شده است، اما با پیشرفت فناوری و صنعت و عرضه دستگاه‌های شیردوشی صنعتی بسیاری از دامداران روش شیردوشی سنتی را به شیردوشی صنعتی تغییر داده‌اند.

در این مقاله قصد داریم به بررسی تفاوت شیردوشی سنتی و صنعتی و مقایسه مزایا و معایب هر دو روش شیردوشی بپردازیم.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• نگاهی بر شیردوشی سنتی و صنعتی

• تفاوت شیردوشی سنتی و صنعتی با مقایسه مزایا و معایب هر دو روش

• نکات مهم در شیردوشی سنتی و صنعتی

 

شیردوشی سنتی ؛ روشی کم هزینه و کم بازده

در شیردوشی سنتی دامدار با دست یا استفاده از ابزارهای ساده، پستان‌های گاو را فشار می‌دهد تا شیر خارج شود و پس از آن شیر دوشیده شده در ظرف‌های مخصوص جمع‌آوری می‌کند. شیردوشی سنتی به مهارت و تجربه زیادی نیاز دارد. چرا که از یک سو دامدار باید بتواند پستان‌های گاو را به طور صحیح فشار دهد تا شیر به طور کامل خارج شود و  از سوی دیگر دامدار باید بتواند از آسیب دیدن پستان‌های گاو جلوگیری کند. شیردوشی سنتی معمولا برای دامداری‌های کوچک و سنتی با تعداد کم دام مناسب است و دام‌های به‌صورت تکی و در یک محیط طبیعی دوشیده می‌شوند.

از مزایای روش شیردوشی سنتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نگهداری دام‌ها در محیط طبیعی: در شیردوشی سنتی، گاوها در محیط طبیعی نگهداری می‌شوند و به طور مستقیم با محیط و طبیعت در تماس هستند که می‌تواند در سلامت دام بسیار تاثیرگذار باشد.
• نیاز به تجهیزات و هزینه کمتر: شیردوشی سنتی به تجهیزات و امکانات زیادی نیاز ندارد و بنابراین هزینه کمتری دارد.
• حفظ ژنتیک: در شیردوشی سنتی، تمرکز بر ژنتیک گاوها بیشتر است. زیرا انتخاب گاوهای مناسب برای تولید شیر و باروری براساس خصوصیات زیستی و ژنتیکی آن‌ها انجام می‌شود.  این می‌تواند منجر به حفظ و ارتقای ژنتیک گله شیرده شود.
• انعطاف‌پذیری بیشتر: در شیردوشی سنتی زمان و مکان دوشیدن دام محدودیت خاصی ندارد و دامدارن می‌توانند دام را در هر زمان و مکانی بدوشند.
• توجه به سلامتی و به‌زیستی دام: در شیردوشی سنتی، دامداران مستقیماً با گاوها در تعامل هستند و می‌توانند با بهترین مراقبت‌ها و فراهم سازی محیط مناسب برای گاوها، از سلامت آنها اطمینان حاصل کنند.

از معایب شیردوشی سنتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• زمان زیاد و بهره‌وری پایین: استخراج شیر به صورت دستی و با استفاده از دستگاه‌های ساده ممکن است زمان‌بر باشد. به همین دلیل شیردوشی سنتی بهره‌وری پایینی دارد.
• نیازمندی به نیروی کار بیشتر: شیردوشی سنتی نیازمند توجه و دسترسی مستمر به گاوها است. این به معنای نیازمندی به نیروی کار بیشتری است که در طول روز به دامداری اختصاص می‌دهند.
• کاهش تولید شیر: در شیردوشی سنتی، تولید شیر در مقایسه با روش صنعتی کمتر باشد. عواملی مانند تنوع تغذیه و کنترل دقیق شیردهی و نیازهای طبیعی گاوها برای بارداری و تولید شیر در این روش تاثیرگذارند.
• احتمال آسیب به پستان های گاو:  شیردوشی سنتی به دلیل انجام کار توسط انسان و عدم کنترل دقیق بر میزان فشار وارده هنگام شیردوشی، احتمال آسیب به پستان‌های گاو را افزایش می‌دهد.
• کاهش کیفیت شیر: شیردوشی سنتی ممکن است باعث کاهش کیفیت شیر شود.
• مشکلات بهداشتی و آلودگی بیشتر: در شیردوشی سنتی، به دلیل استفاده از دستگاه‌ها و وسایل سنتی، ممکن است برخی مشکلات بهداشتی مانند آلودگی شیر و انتقال بیماری‌ها به وجود آید.
• استرس بیشتر برای دام: تجربه کم نیروی شیردوش در زمان شیردوشی سنتی ممکن است باعث استرس بیشتر برای دام‌ها شود.
• مهارت نیروی انسانی: از آنجایی که شیردوشی سنتی به وسیله دست انجام می‌شود، این روش به نیروی انسانی با مهارت و تجربه بالا نیاز دارد.
• ریسک بیماری‌ها: در شیردوشی سنتی، به دلیل تماس مستقیم گاوها با محیط طبیعی، ریسک ابتلا به بیماری‌های مختلف افزایش می‌یابد. این می‌تواند به انتقال بیماری‌های عفونی به گله و تأثیر مستقیم بر سلامت دیگر گاوها و شیر تولید شده منجر شود.

شیردوشی صنعتی؛ روشی با هزینه و بازدهی بیشتر

امروزه، با پیشرفت تکنولوژی و روش‌های نوین در کشاورزی و دامپروری، شیردهی صنعتی گاو به عنوان یک روش پرکاربرد و پیشرفته به شدت در حال گسترش است. تفاوت شیردوشی سنتی و صنعتی در استفاده از دستگاه‌های شیردوش اتوماتیک به جای شیردوشی با دست است.

در روش شیردوشی صنعتی، گاوها در محیط‌های کنترل شده نگهداری می‌شوند و با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته و ماشینی تولید شیر و باروری گاوها صورت می‌گیرد. در این روش خوشه‌های دستگاه‌های شیردوش، پستان‌های گاو را به طور همزمان فشار می‌دهند و شیر را به مخزن جمع‌آوری شیر منتقل می‌کنند. در دستگاه‌های شیردوش چند واحدی، امکان دوشیدن چند دام به صورت همزمان نیز وجود دارد. شیردوشی صنعتی روشی کارآمد و سریع است که می‌تواند باعث افزایش تولید شیر شود. این روش معمولاً در مزارع بزرگ و صنعتی با تعداد دام زیاد به کار برده می‌شود.

از مزایای روش شیردوشی صنعتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرعت و کارایی بالا:شیردوشی صنعتی می‌تواند به سرعت و با کارایی بالا انجام شود و در زمان و هزینه صرفه جویی کند. از سوی دیگر با استفاده از دستگاه‌های شیردوش خودکار، دامداران نیازی به صرف زمان و انرژی زیاد برای شیردوشی ندارند و می‌توانند به فعالیت‌های دیگر مرتبط با دامداری بپردازند.
• کاهش نیروی کار: دستگاه‌های شیردوش صنعتی امکان دوشش همزمان چند دام را فراهم می‌کند و به همین دلیل به نیروی کار زیادی نیاز ندارد.
• استانداردسازی و کنترل بهتر: در شیردوشی صنعتی، روش‌ها و فرآیندهای استانداردی برای شیردهی و استخراج شیر استفاده می‌شود. این باعث می‌شود کیفیت شیر قابل پیش‌بینی باشد و کنترل بهتری بر شرایط بهداشتی فراهم شود.
• افزایش تولید شیر: با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته در شیردوشی صنعتی، شیردهی گاوها بهبود یافته و میزان تولید شیر به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. این امر به دلیل استفاده از تغذیه متعادل، مراقبت مداوم و کنترل دقیق شیردهی است. این روش می‌تواند به تأمین نیازهای بیشتر بازار و صنعت لبنیات کمک کند.
• بهبود کیفیت شیر: استفاده از فناوری‌های مدرن در شیردوشی صنعتی می‌تواند بهبود کیفیت شیر را به همراه داشته باشد. مانند کنترل بهتر پروتئین، چربی و مواد مغذی در شیر تولیدی.
• شیردوشی مداوم: در شیردوشی صنعتی، با استفاده از تکنولوژی‌های مختلف مانند همزمانی سیکل‌های بارداری، می‌توان تولید مستمر شیر را تضمین کرد.
• بهره‌وری زمانی و فضایی بیشتر: شیردوشی صنعتی معمولاً بهره‌وری زمانی و فضایی بیشتری نسبت به شیردوشی سنتی دارد. در محیط‌های کنترل شده، گاوها می‌توانند به طور موثرتر و بهینه‌تر تغذیه شده و مراقبت شوند. این می‌تواند منجر به افزایش تولید شیر در یک بازه زمانی کوتاه‌تر شود.
• احتمال آلودگی کمتر: در روش شیردوشی صنعتی شیر مستقیما از خوشه‌های شیردوشی یه مخزن شیر منتقل می‌شود و هیچ ارتباطی با محیط بیرون ندارد، به همین دلیل شیردوشی صنعتی احتمال آلودگی شیر را کمتر می‌کند.
• استرس کمتر برای دام: در روشیردوشی صنعتی معمولا شرایط پایدارتری برای دام ایجاد می‌شود و همین موضوع باعث کاهش استرس در دام‌ها می‌شود.
• کاهش آسیب به گاوها: دستگاه‌های شیردوش اتوماتیک که در روش شیردوشی صنعتی استفاده می‌شود، فشار وارده به پستان دام در هنگام دوشیدن را ثابت و در حد استاندارد نگه می‌دارد و آسیب کمتری به گاوها وارد می‌کند.
• دقت و کنترل فرایند شیردوشی: در شیردوشی صنعتی، شیردهی گاوها به طور دقیق کنترل می‌شود و استفاده از سیستم‌های خودکار، به دامداران امکان می‌دهد تا دقیقاً مقدار شیر مورد نیاز را برداشت کنند و از هدر رفت شیر جلوگیری کنند.

از معایب شیردوشی صنعتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هزینه اولیه بیشتر:استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته و تجهیزات ماشینی در شیردوشی صنعتی می‌تواند هزینه‌های بالاتری در بر داشته باشد. نیاز به تجهیزات پیچیده، نیروی کار متخصص و هزینه‌های نگهداری و نظافت ماشین‌آلات می‌تواند موجب افزایش هزینه‌ها شود.
• کاهش ارتباط مستقیم با دام: در شیردوشی صنعتی، دامداران ارتباط کمتری با دام‌ها دارند. این موضوع ممکن است باعث کاهش احساس مسئولیت در قبال سلامت و شرایط نگهداری دام شود.
• کاهش ارتباط با محیط طبیعی: در شیردوشی صنعتی، گاوها در محیطی کنترل شده نگهداری می‌شوند و ارتباط آن‌ها با محیط طبیعی کاهش می‌یابد. این موضوع می‌تواند باعث کاهش رضایتمندی و بهزیستی گاوها شود.
• نیاز به برق: دستگاه‌های شیردوشی صنعتی عمدتا به برق نیاز دارد و در صورت قطع برق، فراین شیردوشی متوقف خواهد شد.
• وابستگی به تکنولوژی: در شیردوشی صنعتی به صورت گسترده از تکنولوژی‌های پیشرفته استفاده می‌شود. به همین دلیل در صورت خرابی یا ایجاد مشکل فنی، ممکن است عملکرد شیردهی مختل شود.
• انعطاف پذیری کمتر: در شیردوشی صنعتی، گاوها باید در زمان و مکان مشخصی دوشیده شوند. البته استفاده از دستگاه‌های شیردوش سیار محدودیت مکانی را برای دامداری‌های کوچک حل می‌کند.

تفاوت شیردوشی سنتی و صنعتی در یک نگاه

در جدول زیر تفاوت شیردوشی سنتی و صنعتی به‌صورت خلاصه و جمع بندی شده آورده شده است:

شاخص‌های مقایسه	شیردوشی سنتی	شیردوشی صنعتی
سرمایه‌گذاری اولیه	پایین	بالا
تجهیزات	کم	زیاد
انعطاف پذیری	زیاد	کم
بهره وری	پایین	بالا
زمان	زیاد	کم
نیروی کار	زیاد	کم
تولید شیر در هر ساعت	کمتر	بیشتر
آلودگی شیر	زیاد	کم
احتمال آسیب به پستان‌های گاو	زیاد	کم
سازگاری با محیط زیست	بیشتر	کمتر
کیفیت شیر	کاهش می‌یابد	بالا

شیردوشی سنتی و صنعتی هر دو روش‌های موثر برای جمع آوری شیر گاو هستند. همان‌طور که در جدول بالا می‌بینید، شیردوشی سنتی روشی ارزان‌تر است اما زمان و نیرو کار زیادی نیاز دارد و از سوی دیگر کارایی کمتری دارد و احتمال آلودگی شیر را بیشتر می‌کند. در صورتی که شیردوشی صنعتی روشی کارآمدتر و کم خطرتر است، اما هزینه اولیه زیادی نیاز دارد.

از آنجا که هر یک از روش‌های شیردوشی سنتی و صنعتی مزایا و معایب خود را دارند، تصمیم برای استفاده از یکی از این روش‌ها باید بر اساس نیازها و شرایط خاص دامداری گرفته شود. در صورتی که دامدار به ارتباط مستقیم با گاوها علاقه‌مند است و تمایل به داشتن کنترل بیشتری بر روی فعالیت شیردوشی دارد، شیردوشی سنتی می‌تواند گزینه مناسبی باشد. اما اگر دامدار به دنبال بهره‌برداری بهینه از زمان و منابع خود است و تمایل به دقت و صحت بیشتر در شیردهی دارد، شیردوشی صنعتی می‌تواند انتخاب مناسبی باشد.

بر همین اساس لازم است دامداران با مقایسه تفاوت شیردوشی سنتی و صنعتی و در نظر گرفتن معیارهایی چون اندازه مزرعه، میزان سرمایه در دسترس، تعداد دام، نیروی انسانی در درسترس و … بهترین روش را برای خود انتخاب کنند. البته می‌توان از ترکیب هر دو روش نیز استفاده کرد تا بهترین نتیجه در شیردهی گاوها حاصل شود. علاوه بر این استفاده از دستگاه های شیردوش دام سبک یا دستگاه‌های شیردوشی تک واحدی و دو واحدی با قیمت‌های کمتر، می‌تواند برای دامداری‌های کوچک با تعداد کم دام مناسب باشند.

نکات مهم در مورد شیردوشی گاو که باید برای هر دو روش شیردوشی سنتی و صنعتی رعایت شود:

• قبل از شیردوشی، گاو باید به خوبی تغذیه و آبرسانی شود.
• گاو باید در یک محیط آرام و راحت شیردوشی شود.
• شیردوشی باید به آرامی و با دقت انجام شود تا از آسیب به گاو جلوگیری شود.
• شیر باید بلافاصله پس از شیردوشی سرد شود تا از فساد آن جلوگیری شود.
• بهداشت و ضدعفونی کردن تجهیزات شیردوشی حتما رعایت شود. در شیردوشی سنتی، باید از دستکش و صابون استفاده شود تا از انتقال بیماری ها به گاو جلوگیری شود. در شیردوشی صنعتی، باید از دستگاه‌های شیردوشی بهداشتی استفاده شود و گاو‌ها به صورت منظم معاینه شوند.